Adviespunt Klokkenluiders: 61 klokkenluiderszaken

Tien procent van de vermoedens van misstanden die het Adviespunt Klokkenluiders tot eind 2013 ontving had betrekking op gemeenten. Dat blijkt uit het vandaag verschenen jaarverslag.

61 echte klokkenluiderszaken

Het Adviespunt adviseert en ondersteunt werknemers bij het doen van een melding van een misstand. Uit de 324 verzoeken om inhoudelijk advies die het Adviespunt sinds haar oprichting eind 2012 ontving, kwamen 61 echte klokkenluiderszaken voort. Van die klokkenluiderszaken heeft 43 procent betrekking op de semipublieke sector, 34 procent op de private sector en 23 procent op de publieke sector. Niet alleen particulieren, ook 21 werkgevers vroegen om advies. Inmiddels zijn 40 zaken afgerond.

Eerst interne melding doen

Het Adviespunt adviseert vaak eerst een interne melding te doen. Dat advies gaf het in de 37 afgeronde zaken van 2013 zeven keer. Vijf keer was het advies een externe melding te doen. In twaalf gevallen kon na inhoudelijk advies niet verder worden doorverwezen. Zes klokkenluiders trokken zich terug om persoonlijke of financiële redenen. Drie daarvan waren bang hun baan te verliezen of voor kosten van een juridische procedure.

Angst voor baanverlies gegrond

Een kwart van de personen achter de 61 echte klokkenluiderszaken durfde geen interne melding te doen uit angst voor de negatieve gevolgen, zoals baanverlies. Het Adviespunt constateert dat deze angst vaak gegrond is. Van de 48 klokkenluiders die wel een interne of externe melding deden, zegt slechts 23 procent geen negatieve gevolgen te hebben ontvangen. Driekwart van hen kreeg te maken met ontslag of andere negatieve gevolgen:

Ontslag/niet verlengen contract                                     25 procent

Beëindiging zakelijke relatie                                           15 procent

Zelf ontslag nemen                                                         13 procent

Schorsing                                                                         8 procent

Ziek (moeten) melden                                                       6 procent

Pesten of buitensluiten                                                     6 procent

Geen promotie of overplaatsing                                        4 procent

Zorgsector uitschieter
Vermoedens van misstanden hadden het meest betrekking op de zorgsector (31 procent) gevolgd door de sectoren gemeente en industrie (beide 10 procent). De meeste zaken vallen volgens het Adviespunt in de categorie fraude, verduistering of diefstal (24 procent), belangenverstrengeling of persoonlijk gewin (13 procent), gevaar gezondheid, veiligheid milieu (13 procent) en mismanagement (13 procent). Mensen die contact opnamen waren voornamelijk werknemers (62 procent) of ex-werknemers (15 procent) van de organisatie waar de misstand plaatsvond.

Verbetering situatie vergt cultuurverandering

Volgens commissielid Onno van Veldhuizen van het Adviespunt ligt de grootste kans op verbetering voor de situatie van klokkenluiders bij de organisatie zelf. ‘Je kunt wel allemaal wet- en regelgeving optuigen, uiteindelijk vergt het een verandering in de cultuur van de organisatie. Melden moet als iets positiefs worden gezien. Wij moeten ons daarom richten op de best practices. Die liggen met name in de private sector. De overheid en gemeenten lopen achter.’

Maak tijdelijke status definitief

Het Adviespunt Klokkenluiders adviseert mensen hen in een zo vroeg mogelijk stadium te benaderen. ‘In het laatste kwartaal van 2012 had maar 14 procent nog niets gedaan voor ze ons benaderden, in de tweede helft van 2013 is dat al 41 procent. Dat is een uiting van vertrouwen.’ Het adviespunt heeft nu nog een tijdelijke status, maar is volgens Van Veldhuizen dermate noodzakelijk dat hij minister Plasterk adviseert de status definitief te maken. ‘Vaak zijn wij de enige met wie klokkenluiders in vertrouwen durven te spreken.’

Beschermd openbaarmaken

Pas als interne en externe meldingen geen effect hebben, kan een stap naar de pers uitkomst bieden, bijvoorbeeld via Publeaks, stelt het adviespunt. Engeland heeft een systeem dat de klokkenluider beschermt tegen benadeling in alle fasen: “protected disclosure” of beschermd openbaarmaken. Hierdoor kunnen klokkenluiders veilig en vertrouwelijk extern melden. Het adviespunt vind dat een dergelijk systeem ook in Nederland moeten worden ingevoerd.