Omgevingswet. Vergunningverlening anders organiseren

De komst van de Omgevingswet heeft vergaande consequenties voor het fysieke domein in de gemeentelijke organisaties. De wet gaat veel betekenen voor de wijze waarop gemeenten uitvoering geven aan beleid. Het lineaire proces van beleidsontwikkeling, planvorming, vaststelling van plannen en beleid en uitvoering, wordt een circulair proces waarbij uitvoering niet het sluitstuk is, maar juist de beleidsontwikkeling beïnvloedt. Dat betekent ook dat uitvoerders, zoals vergunningverleners en toezichthouders direct betrokken moeten worden bij beleidsontwikkeling.

Maar volgens KplusV gaat de verandering nog een stap verder. Vergunningverlening, toezicht en handhaving zijn belangrijke onderdelen van de uitvoering van het ruimtelijk beleid. Uitvoering verandert van karakter en komt centraal te staan. Die centrale positie ontstaat doordat uitvoering de schakel is tussen de omgeving van initiatiefnemers en belanghebbenden en de interne gemeentelijke organisatie: vakspecialisten, beleidsmakers en planopstellers. Het traditionele beleidsproces in de gemeente wordt onder de Omgevingswet omgedraaid. Het begint bij burgers en bedrijven als initiatiefnemers van bouwwerken of activiteiten zoals evenementen en bedrijfsactiviteiten.

De Omgevingswet zoekt aansluiting bij initiatieven in de samenleving. Ruimtelijke ordening en stedelijke ontwikkeling worden niet langer enkel door overheden bepaald, maar zijn ook resultante van initiatieven van anderen. De overheden dienen zich, zoals prof. Geert Teisman dat noemde, tijdens het Binnenlandse Bestuurcongres over de Omgevingswet van 27 september 2018, ontvankelijk te tonen en adaptief te zijn. Dat gebeurt dan niet alleen bij participatie van burgers bij het opstellen van de omgevingsvisie en het omgevingsplan, maar vooral ook door ontvankelijkheid en adaptatie van de gemeente bij concrete initiatieven van burgers en bedrijven om te mogen (ver-) bouwen en activiteiten te starten.

Uitvoering verruimen

Dat betekent ook dat uitvoering veel meer is dan vergunningverlening, toezicht en handhaving. Gemeenteraden moeten in het kader van de Omgevingswet nog kiezen hoeveel activiteiten en initiatieven zij vergunningsplichtig willen stellen. Daarop vooruitlopend kan nu al worden gesteld dat uitvoering veel meer wordt dan vergunningverlening. Uitvoering bestaat uit dienstverlening en communicatie naar initiatiefnemers – klanten -, proactief communiceren met belanghebbenden, procesmonitoring extern, procesregie en procesbewaking intern, beoordelen van initiatieven, norminvulling,  adviezen vragen, afwegen van adviezen en van belangen, voorbereiden van de beslissing en toezicht op naleving van de beslissing.

Proces en inhoud, kennis en kunde

Dit heeft consequenties voor de functies in de uitvoering: voor de taken, bevoegdheden en competenties die aan de functies verbonden zijn. De uitvoerende functies zijn een combinatie van inhoudelijke kwaliteiten en proceskwaliteiten. Uitvoerders moeten kennis van de inhoud hebben om te kunnen toetsen, beoordelen en afstemmen en afwegen van de inhoud. Zij moeten daarnaast kundig zijn op proces: betrekken van personen, afstemmen van processen, tijdig communiceren en verwachtingen managen. Zij moeten beschikken over bestuurlijke en maatschappelijke sensitiviteit; tot procesregie behoort ook communicatie met de betrokken bestuurders.

Organisatieontwikkeling

Dit alles vergt veel van de individuele personen die de uitvoerende functies invullen. Het vergt wellicht te veel van hen. Daarom moeten verschillende kwaliteiten van meerdere personen worden georganiseerd en aangestuurd in de uitvoering. Dat heeft consequenties voor de inrichting van de organisatie en de vormgeving van de processen in de gemeentelijke organisatie.

Er wordt door gemeenten veel tijd en energie gestoken in het maken van omgevingsvisies en in de voorbereiding van omgevingsplannen. Dat is nodig. Het is echter eveneens nodig dat nu al veel tijd en energie gestoken wordt in het voorbereiden van uitvoerende medewerkers op de komst van de Omgevingswet en de grote veranderingen in de werkzaamheden die deze met zich mee zal brengen. De gemeentelijke organisatie moet in al haar facetten – werkprocessen, samenwerkingsrelaties, aansturing, communicatie, cultuur, ondersteuning en ondersteuningssystemen,  en zo nodig structuur – erop worden toegesneden.

Meer weten over onze kennis en ervaringen bij gemeenten? Adviseur Henry Potman praat je graag bij.