Omgevingswet: forse systeem- en cultuurverandering voor gemeenten

Beleid, besluitvorming en organisatie gaan op schop.

Meer eenvoud, overzicht en transparantie in de wet- en regelgeving rondom de fysieke leefomgeving. Maar ook een flinke systeemwijziging en dito cultuurverandering voor overheden. Het zijn de gevolgen van de nieuwe Omgevingswet die voor 2019 gepland staat. Wat betekent deze wet precies voor gemeenten? Voor hun beleid, besluitvorming en organisatie? Adviseur Bas Grol geeft antwoord.

“Door de Omgevingswet transformeert de manier waarop gemeenten afwegingen maken over de inrichting van de fysieke leefomgeving. Het accent verschuift van ‘een goede ruimtelijke ordening’ naar ‘een evenwichtige toedeling van functies’. Dat vraagt om een andere blik op ruimtelijke ontwikkelingen, waarbij je denkt in mogelijkheden en niet in beperkingen. In plaats van een defensieve grondhouding te hebben tegen beeldvervuiling, hinder en milieuverontreiniging, werk je proactief aan integrale duurzame gebiedsontwikkeling. ‘Nee, tenzij’ wordt ‘ja, mits’. Met cocreatie betrek je burgers meer en eerder bij het besluitvormingsproces. En je focust zowel op de klassieke ruimtelijke ordening-aspecten als op gezondheid en veiligheid. Je stelt dus niet langer alleen milieukwaliteitseisen vast, maar stuurt ook op omgevingswaarden.”

Maatschappelijke doelen voorop
“Dit heeft grote gevolgen voor je beleid, proces, inrichting en aansturing. Het omgevingsplan – met de regels voor de fysieke leefomgeving – is geen ‘bestemmingsplan-plus’. Naast het ordenen van de ruimte staan nu je maatschappelijke doelen centraal. En omdat het een uitdaging is om deze verschillende belangen goed af te wegen, loert het gevaar van ad-hocbeslissingen en windowdressing. Een wegingsmechanisme voor de ordenings- en kwaliteitseisen bij je maatschappelijke doelen is dan essentieel.”

Draai aan burgerparticipatie
“Ook je besluitingvormingsproces verandert met de nieuwe Omgevingswet. Participatie speelt een belangrijke rol en dat vergt directe betrokkenheid en meer eigen verantwoordelijkheid van burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties. Hoe je dit doet, is aan jou als gemeente. Dat geeft ruimte, creativiteit en een heleboel mogelijkheden. En het kan nimby-gedrag (‘not in my backyard’) en juridische procedures voorkomen. Tegelijkertijd brengt het onzekerheid met zich mee. Het is een nieuwe realiteit waarmee overheden en burgers moeten leren omgaan.”

Netwerk zonder schotten
“Tot slot: je inrichting en aansturing. Het omgevingsplan raakt de hele gemeentelijke organisatie en diverse beleidsvelden daaromheen. Je ontkomt er dus niet aan je organisatie te ontschotten op het fysiek domein; natuurlijk zonder specifieke kennis verloren te laten gaan. Die ontkokering en vervolgens samenwerking tussen specialisten creëert meerwaarde voor de hele organisatie. Een ontwikkeling van het traditionele directiemodel naar een netwerkorganisatie ligt dan voor de hand.”

Aan de slag
Hoewel nog niet alles rondom de Omgevingswet helder is, nadert de invoering met rasse schreden. Je doet er als gemeente daarom verstandig aan je organisatie nu al in stelling te brengen. Support daarbij welkom? Bij het maken van je omgevingsplan bijvoorbeeld? Bij het vormgeven van burgerparticipatie? Of bij de transitie van je gemeentelijke organisatie? KplusV denkt en helpt graag mee. Vraag er onze adviseurs Bas Grol en Henry Potman eens naar.

Meer lezen over de omgevingsvisie, als belangrijke component in de Omgevingswet? Onze eerdere publicatie geeft de ins en outs.

Handige site: Aan de slag met de Omgevingswet.